Kosmonautyka.pl > X-15
X-15
X-15 to amerykański suborbitalny samolot rakietowy (rakietoplan).
X-15 podczas lotu (grafika: U.S. Air Force)
Powstanie
X-15 zbudowany został przez firmę North American dla NASA i amerykańskiego sił powietrznych jako konstrukcja doświadczalna. Ustanowiono na nim nie tylko szereg rekordów prędkości oraz wysokości lotu, ale wykonano także suborbitalne loty kosmiczne.
Budowa
X-15 był jednomiejscowym samolotem rakietowym (rakietoplanem). Miał wydłużony, cylindryczny kadłub oraz charakterystyczne grube, klinowate stabilizatory na grzbiecie i brzuchu. Aby sprostać ekstremalnym warunkom podczas hipersonicznego lotu jego konstrukcja wykonana została z tytanu i stali z zewnętrzną powłoką z Inconel-X, która może wytrzymać temperatury do 650 °C.
Rakietoplan napędzany był przez dwa silniki rakietowe na paliwo płynne opracowane firmę Reaction Motors. Używane w pierwszych lotach silniki XLR11 napędzane były przez alkohol etylowy i ciekły tlen (LOX). Generowały one 71 kN ciągu każdy. Późniejsze loty odbywały się na pojedynczym silniku rakietowym XLR99 generującym 250 kN ciągu. Napędzany on był przez płynny amoniak (LNH3) i ciekły tlen (LOX).
Siła ciągu silnika XLR99 była zmienna w zakresie od 50 do 100%, a możliwość restartu pozwalała na wyłączenie i ponowne uruchomienie w trakcie lotu, gdy było to konieczne. Czas spalania wynosił 83 sekundy przy pełnym ciągu (150 sekund ze zbiornikami pomocniczymi), więc pozwalało to na 20 do 40 lotów bez remontu silnika.
W atmosferze samolot sterowany był przez powierzchnie aerodynamiczne, zaś już poza atmosferą system sterowania rekacyjnego - zespół niewielkich sterujących silników rakietowych. Zasilane były one nadtlenkiem wodoru i umieszczone były w dziobie i skrzydłach pojazdu.
W sumie zbudowano trzy egzemplarze. Jeden z nich uległ zniszczeniu w 1967, gdy samolot pilotowany przez Michaela J. Adamsa wpadł w korkociąg i rozpadł się w powietrzu. Dwa z nich przetrwały do obecnych czasów i znajdują się w muzeach.
Loty
Pierwszy lot rakietowy X-15 odbył się 15 listopada 1960 roku
Program X-15 objął w sumie 199 lotów wykonanych przez 12 pilotów. 13 lotów odbyło się powyżej 80 km (50 mil), co spełnia amerykańskie kryterium lotów kosmicznych. 8 pilotów je wykonujących uznano zatem jako astronautów. Dwa loty z nich (lot nr 90 i 91) wykonane przez Joe Walkera w 1963 roku odbyły się na wysokości powyżej 100 km, co spełnia międzynarodowe kryterium lotów kosmicznych (linia Karmana).
X-15 wynoszony był w powietrze podwieszony pod skrzydłem samolotu-nosiciela jakim był Boeing B-52. Na wysokości ponad 10 km następował zrzut.
Po locie samolot lądował lotem szybowcowym na własnym podwoziu, które składało się z kółka dziobowego i dwóch płóz.
Ustanowione przez samolot X-15 rekordy wysokości lotu pozostały niepobite aż do 2004 roku, kiedy to prywatny samolot rakietowy SpaceShipOne przekroczył umowną granicę kosmosu.
Zebrane podczas lotu dane wykorzystane zostały w amerykańskim programie kosmicznym programie, m.in. w programie księżycowym Apollo.
Wsparcie
 |
Na bieżąco. Za darmo. Codzienne. |
| Kosmonautyka.pl na serwisach społecznościowych: | |